Healthy Urban design & infrastructure

Gezondheid hangt niet enkel van onszelf af, maar ook van onze ruimtelijke omgeving. Als onze stad beweegvriendelijker is, voldoende open en groene ruimte kent, voldoende gezonde voorzieningen op loopafstand kent, zal het makkelijker zijn om ook gezond te leven. In november 2019 ontvingen we Maarten Van Acker, professor Stedenbouw aan de Universiteit Antwerpen, als spreker op 40 jaar UZA ‘We are Hospital’. Hij sprak over de manier waarop ruimtelijk ontwerp de gezondheid van bevorderen van stadsbewoners en -bezoekers. Aan de hand van recent werk en een rijke waaier aan buitenlandse best practices toonde hij welke instrumenten steden vandaag in handen hebben om de gezondheid van hun bewoners te stimuleren.

Maarten is een van de vier columnisten mobiliteit voor de Gazet van Antwerpen. In een van zijn laatste columns buigt hij zich over de vraag: Hoe zal de COVID-19-pandemie onze steden van morgen hertekenen? Hij deelt zijn visie hierop graag met jullie als aanvulling op zijn presentatie.

’t Stad als medicijn

Urenlang online lesgeven, vastgenageld op een stoel, marathons aan meetings door een koptelefoon aanhoren, drie smurfen met huiswerk begeleiden en geëntertaind houden. Een mens zou van minder af en toe eens gaan lopen. Enkel letterlijk dan, want de pauzeknop brengt ook veel warmte en tijd voor elkaar naar boven in ons nest.

Toch, om de Corona-kilo’s terug te dringen, schafte ik ambitieus een nieuw paar loopschoenen aan en installeerde een nieuwe app om ongekende  routes in de buurt te ontdekken. Geen Rivierenhof of Scheldekaaien deze keer, maar mijn kot als start en finishlijn. Onderweg merk ik hoe mijn route zich verlegt van de platgetreden jog-paden. Ik ren langs plekken en wegen, die ik vroeger meed omwille van hun drukte, vele verkeerslichten of uitstoot die er hing. Zo herontdek ik bijvoorbeeld de schoonheid van ‘den boulevard’, de brede Leien getooid met haar majestueuze loofbomen. Die werden naar Weens en Parijs’ model ontworpen om meer licht, lucht maar ook modern sanitair in de stad te integreren en meer ruimte voor het drukkere verkeer te bieden.

Tussen mijn gehijg en gepuf door, dringt het tot me door. Mijn beroep als stedenbouwkundige heeft ook haar roots in pandemieën. Stedenbouw moest in de 19^de eeuw dienen als een soort van ruimtelijk vaccin tegen de vele plagen van die Antwerpen had weerstaan. De eerste stadsplanners maakten komaf met de broeihaarden van malaria en cholera: de smalle steegjes, vele krotten, vervuilde grachten en ruien, de kleine, sterk vervuilende fabrieken en werkplaatsen.  Maar ook tot diep in de 20^ste eeuw zouden moderne stedenbouwkundigen en architecten middels hun schetsen voor nieuwe stadsplannen en woningbouw het gevecht aangaan tegen pandemieën zoals tuberculose.

Maar hoe zal de COVID-pandemie onze steden van morgen hertekenen? Vandaag lijken de desolate straten langs mijn route lijken wel een soort wit canvas. Ze prikkelen opnieuw mijn verbeelding als stadsontwerper. Wat als we onze omgeving zo zouden inrichten dat die bijdraagt aan onze immuniteit en gezondheid? De stad als ons vaccin. Onze omgeving op doktersvoorschrift. Onze buurt als medicijn. Door onze quarantaine lijken we wel des te meer te waarderen wat er is in onze buurt, maar evengoed merken we ook prompt op wat er ontbreekt.

Tot hiertoe probeert ruimtelijke ordening vooral de negatieve impact van de omgeving op onze gezondheid te beperken of verzachten. Minder luchtverontreiniging, minder verkeersslachtoffers, minder geluidshinder,… Maar moeten we niet ambitieuzer zijn? Mogen we niet méér verlangen van onze woonomgeving? Een leefomgeving die niet alleen ‘leefbaar’ is, maar één die ons ook gezond maakt en houdt? Beweegvriendelijke en groene, open ruimte helpen zowel onze fysieke conditie aan te scherpen maar ook stress te reduceren, – stress die nefast is voor onze immuniteit. Maar zij zullen ook opnieuw een belangrijke sleutel vormen tot het fysieke en mentale herstel van COVID-19, geven artsen nu al aan.

We zijn zelden zo massaal bezorgd geweest om onze gezondheid én tegelijkertijd nog nooit zo bewust van onze directe leefomgeving. Combineer die twee samen, en dan denk ik dat het draagvlak én het recept voor een gezonde stad, zich snel kan laten herschrijven.

 

Where mobility meets everyday life

Axel Verstrael is hartpatiënt in het UZA en leeft al jaren met een interne cardiovertor defibrillator (ICD). Zijn hartaandoening zette hem aan een job te zoeken waar hij helemaal achterstaat. En die vond hij onder andere in slimme mobiliteit. In zijn bijdrage op 40 jaar UZA ‘We are Hospital’ hoor je Axel aan het woord over hartvriendelijke steden, als ervaringsdeskundige en als ondernemer in het kader van Heart Healthy Cities.

De fiets, het mondmaskertje van de mobiliteit

Mijn band met het UZA is er één met de afdeling cardiologie. Zij zijn het die mijn leven redden. Want als hartpatiënt krijg ik het perspectief van de dood met een regelmaat gepresenteerd. Het heeft me doen beseffen hoe kostbaar het leven is. Doodgaan is geen statistiek, doodgaan is dood. Ook al ben je papa, ook al heb je nog zoveel te ondernemen, ook al heb je nog zoveel liefde te geven, het is allemaal gedaan. Niets meer van al dat. Game over. Is het dan gek dat ik zo hevig ben als ik merk waar we zomaar het leven kunnen sparen? Zeker als het op een eenvoudige manier kan?

Voortschrijdend inzicht. Het is één van de kernthema’s in de presentatie. Ik had het gevoel dat ik eind 2019 moest uitleggen waarom ik het gebruikte wanneer ik over de toekomst van een gezonde stad zou hebben. Dit is nu niet meer nodig. Het voortschrijdend inzicht is in volle corona-tijd elke dag het nieuws van de dag geweest. Heel de wereld kijkt met de wetenschappers mee hoe het voortschrijdend inzicht antwoorden geeft. Politiekers bepaalden zelden zo snel hun keuzes door het aangeleverde inzicht van de wetenschap. Het volk volgde gedwee.

Het virus laat zich moeilijk temmen, toch zijn heel wat antwoorden in de praktijk simpel en doeltreffend. “Blijf in je kot!” “Was je handen!” “Hou anderhalve meter afstand!” “Draag een mondmasker!” Iedereen ziet aan de cijfers het effect wanneer elk individu zijn of haar gedrag aanpast aan het voortschrijdend inzicht en hiermee het collectief wint!

Waar het dodental van corona uiteindelijk naartoe gaat, dat weet nog niemand. De cijfers rond het jaarlijkse dodental ten gevolgen van de luchtverontreiniging zijn wel becijfert: 434.000 per jaar voor heel Europa of omgerekend 3.861 voor Vlaanderen waarvan bijna 1 dode per dag voor de stad Antwerpen.

Zelf een mondmasker maken om jou en je omgeving te beschermen tegen het virus klinkt even simpel als de fiets nemen om naar je werk te rijden en hiermee de lucht en levens te sparen. Je gelooft het niet als je enkel naar je eigen bijdragen kijkt. Tot we plots beelden krijgen van wat de optelsom van al die individuele bijdragen realiseren aan het collectief resultaat.

‘Flatten the curve’ werd een nationale sport. De cijfers werden als voetbaluitslagen dagelijks in een live uitzending gerapporteerd. Tot nader order hebben de metingen van de luchtverontreiniging in België deze status nog niet bereikt. Al zijn vergelijkende grafieken van de maand april 2019 met april 2020 al even indrukwekkend als het collectief resultaat in ‘flatten the curve’. Als bij toeval deden we in deze corona-weken een waanzinnig experiment: de auto’s in hun kot en de fietsen vrolijk en vrij op de straat. Het leek soms wel op de autoloze zondagen uit de jaren ‘70. Het resultaat is hallucinant. (zie GIF, NO2 Stikstofdioxide als indicator van de luchtverontreinigingsgraad België, ESA Sentinel-5-satellietgegevens/EEB/James Poetzscher)

In corona-tijden leven we volgens strikte regels. Opgelegd om een piek van een groot aantal intensieve opnames in ziekenhuizen en doden te vermijden. Het is nieuw dat een volk zo strikt wordt aangestuurd. Tegelijk is het niet zo nieuw. In het vrij bewegen in onze open ruimtes hebben we ook regels afgesproken om zo weinig mogelijk slachtoffers en doden te maken. Die regels zijn minimaal wanneer enkel voetgangers en fietsers door de open ruimten bewegen. De regels worden veel strikter en dwingender wanneer de auto en ander zwaar gemotoriseerd verkeer in diezelfde open ruimte komen meedoen.

Risicoberekeningen. Deze statistieken spelen mee in de overwegingen van wat een goede behandeling is voor de patiënt, dit speelt mee in het aansturen van een corona crisis en dit speelt mee in de afweging van het inrichten van onze mobiliteit. Het vraag steeds keuzes van perspectief om je risico aan af te wegen. Dit heeft Oslo ook begrepen. Zij hebben enkele jaren geleden de keuze gemaakt om het risico op doden in het verkeer voor de zwakke weggebruiker op nul te zetten. Door consequent de zwakke weggebruiker een prominente plaats te geven in de stad slaagden zij erin om in 2019 geen enkel dodelijk slachtoffer te maken onder de zwakke weggebruikers. Wereldnieuws.  (De ene verkeersdode van 2019 in Oslo viel toen een autobestuurder tegen een hek aan een tramhalte reed.)

Deze foto’s van reportagemaakster Lidewij Nuitten postte ik op 31/03/2020 op mijn LinkedIn met de woorden: “Brussels: same time, same place. Before Covid19, during Covid19. What do we choose after Covid19…?” Het raakte erg veel mensen, meer dan 70.000 views en 1.250 likes. 

Niet eens een maand later is dit de krantenkop van De Standaard (29/04/2020).

“Keep it simple and just do it, nu het momentum er is.” dacht de stad Brussel. Waar wacht jij nog op om de ketting van je mondmaskertje van de mobiliteit te smeren en te kiezen om te genieten van de wind door je haren, de zon op je armen en de kinderlijke vrijheid terug te voelen? Dat je daarmee een gezonde conditie krijgt, je imago sportief wordt en de stad weer opleeft, krijg je er zomaar bij.

Axel Verstrael, CEO Streetwaves.
Where mobility meets everyday life.

Lijdt het hart ook onder vervuilde lucht?

Marc Claeys is adjunct diensthoofd cardiologie in het UZA. In zijn bijdrage op 40 jaar UZA ‘We are Hospital’ deelde hij waardevolle inzichten over de effecten van luchtverontreiniging op onze gezondheid. Zelf kon hij al aantonen dat blootstelling aan hogefijnstofconcentraties het acute risico op een hartinfarct verhoogt. Maar er is nog meer onderzoek nodig. 

Sinds de lockdown van 13 maart 2020 merken lokale ziekenhuizen een duidelijke vermindering in het aantal opnames van patiënten met een acuut hartinfarct. Sommigen linken deze daling aan het feit dat patiënten misschien minder geneigd waren om naar het ziekenhuis te gaan vanwege angst voor besmetting, anderen linken de daling met de betere luchtkwaliteit sinds de genomen maatregelen in het kader van COVID-19.

Om de effectieve impact van de genomen maatregelen op hartinfarcten beter te begrijpen, heeft het UZA een nationaal cross-sectioneel onderzoek opgezet. De studie analyseert het aantal patiënten dat met een hartinfarct  werd opgenomen in de Belgische hospitalen tussen 13 maart  en 3 april 2020 en het aantal hartinfarcten  dat opgenomen was in dezelfde periode van drie weken in de jaren 2017-2018-2019. Daarnaast zal ook de graad van luchtverontreiniging en temperatuur gemeten worden en zullen we ook nagaan of infarct patienten zieker zijn (omdat ze te lang hebben gewacht) tijdens de lockdown periode in vergelijking met voor de corona crisis.